SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM (P 1)

Ngày 2/9/1945 - Ngày tuyên bố thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Việc điều hành đất nước phải được thể chế hóa bằng các quy định của pháp luật. Ngày 10/10/1945, không lâu sau ngày nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, Chủ tịch HỒ Chí Minh đã ký sắc lệnh 90/SL cho phép tạm sử dụng một số luật lệ hiện hành ở Bắc - Trung - Nam cho đến lúc ban hành những bộ luật duy nhất cho toàn quốc nếu "những luật lệ ấy không trái với nguyên tắc độc lập của nước Việt nam và chính thể dân chủ cộng hòa". Với tinh thần đó, các bộ luật dân sự Nam Kỳ giản yếu 1883; Bộ dân luật Bắc Kỳ 1931 và Bộ dân luật Trung Kỳ (Hoàng việt Trung Kỳ Hộ luật) 1936 được tiếp tục thi hành. Như vậy, tại bà miền Bắc - Trung - Nam tồn tại ba bộ dân luật 1883,1931, 1936* Tiếp đó, trong điều kiện chiến tranh khốc liệt của cuộc kháng chiến chống Pháp, để điều hành công việc Nhà nước và điều chỉnh các giao lưu dân sự trong điều kiện và hoàn cảnh mới, Chủ tịch Hổ Chí Minh đã ký nhiều sắc lệnh, trong đó Sắc lệnh 97/SL ngày 22/5/1950 "Sửa đổi một số quy lệ và chế định trong dân luật" có một ý nghĩa đặc biệt trong sự phát triển của luật dân sự. sắc lệnh này một mặt không hủy bỏ những quy định của các bộ dân luật cũ, mặt khác nó bổ sung, thay đổi làm cho các bộ luật của "đế quốc phong kiến" có nội dung mới, đem đến những biến đổi thực sự trong cách thức sinh hoạt và tư tưởng của nhân dân Việt Nam, đặt cơ sở, những nguyên tắc cơ bản cho sự hình thành và phát triển của luật dân sự - pháp luật dân sự của một Nhà nước độc lập, có chủ quyền. Những nguyên tắc thật sự dân chủ, tiến bộ mang tính nhân dân sâu sắc và cho đến nay tuy đã non nửa thế kỷ vẫn còn giữ nguyên ý nghĩa chủ đạo cho sự hình thành và vận dụng các quy định pháp luật dân sự mới. Đó là các nguyên tắc "Những quyền dân sự đều được luật bảo vệ khi người ta hành xử nó đúng với quyền lợi của nhân dân” (Điều 1). "Người ta chỉ được hưởng dụng và sử dụng các vật thuộc quyền sỏ hữu của mình một cách hợp pháp và không gây thiệt hại đến quyền lợi của nhân dân" (Điều 12). “Người đàn bà có chồng có toàn năng về mặt bộ” (Điều 6). “Khi lập ước mà có sự tổn thiệt do sự bóc lột của một bên vì điều kiện kinh tế của hai bên chênh lệch thì khế ước có thể bị coi là vô hiệu" (Điều 13)... Những nguyên tắc được quy định trong Sắc lệnh 97/SL làm biến đổi sâu sắc bản chất nhũng quy định của các bộ dân luật trước đó, làm cho các quy định này mang nội dung mói phù hợp với bản chất của xã hội mới. Các BLDS của phong kiến, đế quốc đã bị hủy bỏ theo Chỉ thị 772/TATC ngày 10/7/1959 "Về vấn đề đình chỉ áp dụng luật pháp cũ của phong kiến đế quốc".

* Hiến pháp năm 1959 ra đời đánh dấu một giai đoạn phát triển của quá trình lập pháp Việt Nam, Hiến pháp của Nhà nước dân chủ cộng hòa, Hiến pháp của thòi kỳ xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước. Luật hôn nhân và gia đình được ban hành đã tách một mảng quan hệ xã hội quan trọng không nằm trong đối tượng . điều chỉnh của luật dân sự.

Từ đầu những năm 80, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để điều chỉnh các quan hệ dân sự. Đặc trưng của các quy định pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự trong giai đoạn này là chịu ảnh hưởng sâu sắc của cơ chế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp cao độ, biện pháp hành chính được sử dụng phổ biến làm biến dạng các quan hệ dân sự với những đặc trưng của nó bình đẳng, tự định đoạt giữa các chủ thể. Phương pháp điều chỉnh của luật hành chính đã phổ cập trong các quan hệ dân sự.